Güneş Sistemi Kavram Haritası
Bir yıldız olan Güneş ile onun etrafında dolanan gezegenler, gezegenlere ait uydular, kuyruklu yıldızlar, asteroitler, meteorlar, göktaşı ve diğer gök cisimlerinden oluşan topluluğa Güneş sistemi denir.
Güneş Sistemi
GEZEGEN NEDİR?
Hem bağlı olduğu bir yıldız etrafında dolanan hem de kendi etrafında dönen ve kütlesi enerji üretmeye yetmeyecek kadar küçük olan belirli büyüklükteki gök cisimlerine gezegen denir. Güneş sisteminde 8 tane gezegen bulunmaktadır. Bunlar Güneş’e olan uzaklıklarına göre sırasıyla; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün şeklindedir.
GEZEGENLERİN ÖZELLİKLERİ
- Gezegenler, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtırlar.
- Güneş kütle çekim kuvvetinin etkisiyle gezegenleri kendine doğru çeker. Oluşan bu çekim kuvveti etkisiyle gezegenler Güneş’in çevresinde belirli bir yörüngede dolanırlar.
- Gezegenler, Güneş’e farklı uzaklıkta olup yörüngeleri elips şeklindedir.
- Gezegenlerin Güneş etrafındaki dolanma hızları farklıdır.
- Güneş’e yakın olan gezegenlerin dönüş hızı büyük, uzak olan gezegenlerin ise dönüş hızları küçüktür.
GEZEGEN OLMA ŞARTLARI
Bir gök cisminin gezegen olması için aşağıdaki şartları sağlaması gereklidir;
- Küresel yapısı kendi kütlesi etkisiyle oluşmalıdır.
- Yörüngesini diğer gök cisimlerinden temizlemiş olmalıdır.
- Güneş etrafında belirli yörüngelerde dolanmalıdır.
Güneş sisteminin 9. gezegeni olarak kabul edilen Plüton yörüngesinde çeşitli büyüklüklerde gök cisimleri barındırdığından gök bilimciler tarafından 2006 tarihinde gezegen sınıfından çıkarılıp, cüce gezegen sınıfına dahil edilmiştir. (bkz: plüton gezegenlikten çıkarıldı)
Gezegenlerin Güneş’e Olan Uzaklık Sıralamaları
- Merkür-Venüs-Dünya-Mars-Jüpiter-Satürn-Uranüs-Neptün
Gezegenlerin Güneş’e Olan Uzaklık Sıralaması
Gezegenlerin Büyüklük (Büyükten-Küçüğe) Sıralamaları
- Jüpiter > Satürn > Uranüs > Neptün > Dünya > Venüs > Mars > Merkür
Gezegenlerin Büyüklük Sıralaması
GEZEGENLERİN SINIFLANDIRILMASI
İç ve Dış Gezegenler
İÇ GEZEGENLER (KARASAL)
- Güneş sisteminin ilk dört gezegenidir. (Merkür-Venüs-Dünya-Mars)
- Yapılarında metaller olup yüzeyleri katı haldedir. Bundan dolayı karasal gezegen olarak da adlandırılırlar.
- Güneş’e yakın olduklarından iç yörüngede bulunurlar.
- Halkaları yoktur.
- İç gezegenlerden sonra asteroit kuşağı bulunmaktadır.
DIŞ GEZEGENLER (GAZSAL)
- Güneş sisteminin son dört gezegenidir. (Jüpiter-Satürn-Uranüs-Neptün)
- Yapılarında gazlar bulunur ve yüzeyleri gaz haldedir.
- Dış gezegenler iç gezegenlerden büyüktür.
- Güneş sisteminde dış yörüngede bulunurlar.
- Hepsinin halkası ve uydusu bulunmaktadır.
- İç gezegenlere göre sıcaklıkları oldukça düşüktür.
GEZEGENLER
MERKÜR
- Güneş’e en yakın gezegendir.
- Güneş sisteminin en küçük gezegenidir.
- Uydusu ve halkası bulunmamaktadır.
- Çok seyrek bir atmosfere sahiptir.
- Güneş sistemindeki en hızlı gezegendir.
VENÜS
- Güneş’e en yakın ikinci gezegendir.
- Uydusu ve halkası yoktur.
- Dönüş yönü diğer gezegenlerden farklıdır. Doğudan batıya doğru dönmektedir.
- Dünya’nın ikizi de denebilir.
- Halk arasında Çoban Yıldızı olarak bilinir.
- Atmosferinde bulunan yoğun karbondioksit nedeniyle sera etkisinden dolayı Güneş sisteminin en sıcak gezegenidir.
- Dünya üzerinden bakıldığında en parlak gezegendir.
DÜNYA
- Güneş’e en yakın üçüncü gezegendir.
- Tek uydusu vardır, o da Ay’dır.
- Halkası yoktur.
- Yaşamın olduğu bilinen tek gezegendir.
- Yüzeyinin 2/3’ü sularla kaplıdır.
- Yüzeyinde dağlar, denizler, vadiler ve aktif volkanlar bulunur.
MARS
- Güneş’e yakınlık bakımından dördüncü sırada yer alır.
- İki uydusu bulunmaktadır.
- Halkası yoktur.
- Kızıl gezegen olarak adlandırılır.
- Güneş sistemindeki en yüksek dağı bulundurur.
- Yüzey şekilleri Dünya’dan teleskopla görülebilir.
JÜPİTER
- Güneş’e yakınlık bakımından beşinci gezegendir.
- Güneş sisteminin en büyük gezegenidir.
- Çok sönük görünen halkası vardır.
- 79 uydusu bulunmaktadır. En büyük uydusu ise Ganymede’ dir.
SATÜRN
- Güneş’e yakınlık bakımından 6. sıradadır.
- En büyük ikinci gezegendir.
- 82 uydusu bulunmaktadır. En büyük uydusu Titan’dır.
- Güneş sisteminin en az yoğun gezegenidir.
- 7 halkası bulunmaktadır.
URANÜS
- Güneş’e yakınlık bakımından yedinci sıradadır.
- Güneş sisteminin en büyük üçüncü gezegenidir.
- İnce bir halkası vardır.
- 27 uydusu bulunmaktadır.
- Güneş çevresindeki dönüşü yuvarlanan varil gibidir.
- Teleskopla keşfedilen ilk gezegendir.
- Güneş sistemindeki en soğuk gezegendir.
NEPTÜN
- Güneş’e en uzak gezegendir.
- Zehirli bir atmosferi bulunmaktadır.
- Uranüs’ün ikizi de denebilir.
- Halkası ve uydusu bulunmaktadır.
- Matematiksel hesaplamalarla keşfedilen ilk gezegendir.
UYDU NEDİR?
Gezegenlerin etrafında belirli bir yörüngede dolanan, etrafında dolandıkları gezegenden daha küçük gök cisimlerine uydu denir.
- Uydusu bulunan gezegenler; Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün‘dür.
- Uydusu bulunmayan gezegenler; Merkür ve Venüs‘ dür.
METEOR, GÖK TAŞI, ASTEROİT ve KUYRUKLU YILDIZLAR
Kuyruklu Yıldız, Asteroit, Meteorit, Meteor
- Uzayda başıboş halde dolanan, yapılarında demir, nikel gibi çeşitli maddeler bulunduran gök cisimlerine meteor denir.
- Bazı meteorlar tamamen atmosferde yanmaz. Bu yanmayan parçalar yeryüzüne düşer. Atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen bu parçalara meteorit (gök taşı) denir.
- Güneş etrafında dolanırken kendi ekseni etrafında da dönebilen, gezegenlerden daha küçük olan kaya parçalarına asteroit denir.
- Asteroitlerin en yoğun bulunduğu Mars ve Jüpiter’in yörüngeleri arasında kalan alana asteroit kuşağı adı verilir.
- Meteorlar, Dünya atmosferine girdiklerinde yeryüzüne hızla düşmeye başlar. Sürtünmenin etkisiyle ısınır ve akkor haline gelerek arkalarında ince bir ışık çizgisi bırakır. Bu olaya yıldız kayması adı verilir.
- Kuyruklu yıldızlar, Güneş sisteminin küçük cisimlerindendir. Donmuş su ve gazlardan oluşmuşlardır.
GÜNEŞ TUTULMASI
- Ay, bazen Güneş ile Dünya arasına girer. Bu esnada Güneş, Ay ve Dünya aynı doğrultuda yer alır ve Ay’ın gölgesi Dünya üzerine düşer. Bu olaya Güneş tutulması denir.
- Gündüz gözlenebilir.
- Kısa süre gözlenir.
- Güneş tutulması esnasında Ay, yeniay evresindedir.
- Her yeniay evresinde Güneş tutulması gerçekleşmez. Bunun sebebi ise Ay’ın yörüngesinin 5° eğik olmasıdır.
- Güneş, Ay ve Dünya her ay aynı doğrultuda yer almaz. Bu nedenle Güneş tutulması her ay meydana gelmez.
- Güneş tutulmasının gerçekleştiği aynı yerde tekrar Güneş tutulmasının gözlemlenebilmesi için 375 yıl geçmelidir.
- Güneş tutulması, Dünya’nın her yerinden gözlemlenemez. Çünkü tutulma sırasında Ay’ın gölgesi Dünya üzerinde belli bir bölgeye düşer. Bu yüzden tutulma Ay’ın gölgesinin düştüğü bu yerlerde gözlemlenebilir.
- Güneş tutulması esnasında Güneş’e doğrudan bakılmamalıdır. Filtreli gözlükler kullanılmalıdır.
Güneş Tutulması
AY TUTULMASI
- Güneş ile Ay arasına Dünya girdiği zaman, Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşer. Bu olaya Ay tutulması denir.
- Uzun süre gözlenir.
- Çıplak gözle izlenebilir.
- Ay tutulması esnasında Ay dolunay evresindedir ve Ay Dünya’dan görülmez.
- Ay tutulması Dünya’nın karanlık bölgelerinden gözlenebilir. Yani Ay tutulması o zamanda geceyi yaşayan insanlar tarafından rahatlıkla gözlemlenebilir.
- Ay ile Dünya’nın yörüngesi arasında belirli bir açı vardır. Güneş, Dünya ve Ay her ay aynı hizada olmaz. Bundan dolayı Ay tutulması her ay gerçekleşmez.
Ay Tutulması
Güneş ve Ay Tutulmasının Benzer Yönleri
- İki tutulma da belirli sürelerle gerçekleşen doğa olayıdır.
- Tutulmaların gerçekleşmesi için Ay, Güneş ve Dünya’nın aynı doğrultuda olması gereklidir.
- Tutulmalar ışığın doğrusal yayıldığını gösterir.
- Tutulmalar birer ışık ve gölge olayıdır.
Güneş Sistemi ve Tutulmalar Konu Sonu Testi
1-) Güneş sisteminde yer alan gezegenler ile ilgili aşağıdaki verilen bilgilerden hangisi doğrudur?
A) Güneş’e olan uzaklıkları ve büyüklükleri aynıdır.
B) İç ve dış gezegen olarak gruplandırılır.
C) Güneş etrafında bulunan yörüngelerinde, hepsi farklı yönde dolanır.
D) Gezegenlerin kendi ekseni etrafındaki dönüşü saatin tersi yönünedir.
Cevabı Göster
2-) Kızıl gezegen olarak bilinen gök cismi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
- İki uydusu bulunur.
- Güneş sisteminin en küçük gezegenidir.
- Dünya üzerinden teleskopla bakıldığında yüzey şekilleri gözlenebilir.
A) Yalnız 3
B) 1 ve 2
C) 1 ve 3
D) 1, 2 ve 3
Cevabı Göster
3-) İki gezegenin yörüngeleri arasında yoğun asteroitlerin bulunduğu bir bölge vardır. Buraya “Asteroit Kuşağı” adı verilir. Buna göre bu gezegen çifti aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir.
A) Mars-Jüpiter
B) Merkür-Venüs
C) Jüpiter-Satürn
D) Uranüs-Neptün
Cevabı Göster
4-) Aşağıdaki bilgilerden hangisi Güneş tutulmasının özelliklerindedir?
A) Ay’ın yeniay evresinde gerçekleşir.
B) Ay’ın dolunay evresinde gerçekleşir.
C) Dünya’nın gölgesi Ay’ın üzerine düşer.
D) Dünya, Güneş ile Ay arasına girer.
Cevabı Göster
5-) Aşağıdakilerden hangisi Ay ve Güneş tutulmasının benzer yönlerinden değildir?
A)Belirli sürelerde gerçekleşen doğa olaylarıdır.
B) Ay, Dünya ve Güneş’in Aynı doğrultuda olması gerekir.
C) İki tutulmada ışığın doğrusal yolla yayıldığını kanıtlar.
D) İkisi de gündüz gözlenebilir.
Cevabı Göster
Anlamadığınız bir yer olursa yorum kısmında belirtebilirsiniz veya iletişim kısmından bana ulaşabilirsiniz.
